Czy warto stosować nabiał w diecie psów i kotów?

Pierwszym pokarmem każdego ssaka jest mleko matki, które jest nie tylko odżywczym posiłkiem, ale również dostarcza składników wspierających układ odpornościowy. Mleko i produkty mleczne mają duży udział w żywieniu ludzi, ale czy warto podawać je również rosnącym i dorosłym zwierzętom domowym?

Spis treści:

1. Czym jest nabiał?
2. Rodzaje nabiału
3. Stosowanie mleka i przetworów mlecznych w żywieniu psów i kotów
4. Laktoza
5. Zawartość laktozy w wybranych produktach mlecznych
6. Kazeina
7. Nabiał a dieta wegetariańska
8. Podsumowanie
9. Bibliografia

Czym jest nabiał?

Nabiał (inaczej przetwory mleczne lub produkty mleczarskie) to kategoria produktów spożywczych, która obejmuje mleko zwierząt udomowionych oraz produkty pochodzenia mlecznego. Wg definicji słownika języka polskiego PWN do nabiału zalicza również jaja, jednak dostępne publikacje naukowe rozpatrują jaja poza kategorią produktów mlecznych. Według Cambridge Dictionary rozwinięcie rzeczownika “dairy” to “foods that are made from milk, such as cream, butter, and cheese” czyli żywność wytwarzana z mleka, jak śmietana, masło czy ser.

Rodzaje nabiału

Surowe mleko jest produktem naturalnym, uzyskiwanym w procesie dojenia zwierząt mlecznych, do którego nic nie dodano i nic nie ujęto. Mleko spożywcze to mleko przeznaczone do konsumpcji, poddane odpowiednim procesom technologicznym⁽¹³⁾. 

Do mleka spożywczego dostępnego w handlu zalicza się: 

• mleko pasteryzowane o różnej zawartości tłuszczu; ma kilkudniową przydatność do spożycia i musi być przechowywane w warunkach chłodniczych,
• mleko UHT o różnej zawartości tłuszczu; ma kilkumiesięczną przydatność do spożycia i nie wymaga przechowywania w warunkach chłodniczych przed otwarciem opakowania,
• mleko ESL (ang. Extended Shelf Life – wydłużony okres trwałości) o różnej zawartości tłuszczu; mleko poddane procesowi mikrofiltracji (umożliwia usunięcie zanieczyszczeń mikrobiologicznych i zredukowanie liczby bakterii), a następnie pasteryzacji w łagodnych warunkach; ma kilkutygodniową przydatność do spożycia, przechowuje się je w warunkach chłodniczych.

Produkty mleczne, które są czasami podawane zwierzętom domowym, to: 

• śmietana (śmietanę uzyskuje się przez poddanie śmietanki (pasteryzowanej i ewentualnie homogenizowanej) ukwaszeniu czystymi kulturami bakterii fermentacji mlekowej),
• jogurt (produkowany z pasteryzowanego mleka znormalizowanego, zagęszczonego przez dodanie mleka w proszku lub odparowanie części wody, ukwaszonego zakwasem czystych kultur bakterii fermentacji mlekowej),
• kefir (napój wyprodukowany z mleka pasteryzowanego o ustalonej zawartości tłuszczu, poddanego fermentacji kwasowo-alkoholowej),
• maślanka (produkt uboczny przy produkcji masła),
• sery (produkty uzyskiwane przez odpowiednią obróbkę skrzepu mleka),
• sery twarogowe (wyroby ze skrzepu otrzymanego metodą kwasową lub kwasowo-podpuszczkową), 
• masło (produkt wysokotłuszczowy, otrzymywany w wyniku zmaślenia odpowiednio przygotowanej śmietany lub śmietanki).

Jeżeli interesuje Cię temat diet domowych i chcesz dowiedzieć się jak przygotowywać zbilansowane posiłki, to koniecznie sprawdź program kursu PRO “Diety domowe gotowane”!

Kliknij, aby dowiedzieć się więcej

Stosowanie mleka i przetworów mlecznych w żywieniu psów i kotów

Porównując skład aminokwasowy sera twarogowego półtłustego do polędwicy wołowej⁽⁵⁾ można zauważyć, że zawartości nie różnią się znacznie od siebie. Oznacza to, że nabiał może być źródłem pełnowartościowego białka dla psów i kotów. 

zawartość substancji na 100g	ser twarogowy półtłusty	polędwica wołowa
białko	18,7g	20,1g
tłuszcz	4,7g	3,5g
wapń	94mg	4mg
fosfor	227mg	212mg
arginina	589mg	1309mg
histydyna	475mg	706mg
izoleucyna	919mg	997mg
leucyna	1584mg	1680mg
lizyna	1235mg	1844mg
metionina	454mg	560mg
fenyloalanina	854mg	911mg
treonina	848mg	951mg
tryptofan	257mg	232mg
walina	1218mg	1038mg

Zgodnie z wytycznymi żywieniowymi (FEDIAF 2021) dieta psów i kotów musi dostarczać im niezbędnych kwasów tłuszczowych:

• kwasu linolowego (C18:2),
• kwas arachidonowego (C20:4),
• kwas ∝-linolenowego (C18:3).

Zawartość kwasów tłuszczowych na 100g produktu(5):
	ser twarogowy półtłusty	baranina łopatka	pierś z kurczaka
C18:2	0,08g	0,58g	0,24g
C18:3	0,08g	0,58g	0,02g
C20:4	0g	0,05g	0,01g

Nabiał może nie zawierać wystarczającej ilości kwasu linolowego i ∝-linolenowego, dlatego decydując się na zastąpienie nim mięsa trzeba uwzględnić suplementację tych kwasów tłuszczowych.

Wartości odżywcze i opis innych gatunków mięsa możesz znaleźć w artykule “Jakie mięso dla psa jest najlepsze? Sprawdź, jaki rodzaj mięsa dla psa wybrać!”.

Nabiał może okazać się dobrym zamiennikiem mięsa szczególnie w przypadku zwierząt wymagających diety niskopurynowej. Puryny to grupa związków organicznych, które naturalnie występują w produktach spożywczych, zwłaszcza bogatych w białko. Zaburzenia w przemianach zasad purynowych są związane z powstawaniem kamieni moczanowych u psów i kotów⁽¹¹⁾. 

Produkty spożywcze i ilość wyprodukowanego kwasu moczowego po spożyciu 100g produktu(16):
kurczak, pierś ze skórą	175mg
kaczka	138mg
królik	105mg
jagnięcina	140mg
wieprzowina, łopatka	110mg
wołowina, polędwica	110mg
wołowina serca	256mg
jogurt (3,5% tłuszczu)	8mg
twaróg	10mg

Zaletą nabiału jest wysoka zawartość białka oraz dobrze przyswajalnych składników mineralnych⁽¹⁾, jednak ten składnik ma też swoje wady wynikające między innymi z obecności laktozy oraz białek mogących wywołać objawy alergii pokarmowej.

Laktoza

Laktoza (cukier mleczny) jest organicznym związkiem chemicznym z grupy węglowodanów – disacharydem składającym się z dwóch cukrów prostych, D-glukozy i D-galaktozy. Enzym – laktaza (β-galaktozydaza), jest niezbędna do hydrolizy laktozy do galaktozy, aby mogła zostać strawiona przez ludzi i zwierzęta⁽⁸⁾.

U osób dorosłych z niedoborem laktazy, laktoza trafia niestrawiona do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji przez mikroorganizmy, które wytwarzają wodór, dwutlenek węgla i metan. Objawy nietolerancji laktozy to ból brzucha, wzdęcia i biegunka⁽⁸⁾. 

U szczeniąt i kociąt aktywność laktazy w jelicie cienkim zmniejsza się po okresie odstawienia, prowadząc często do nietolerancji laktozy w dorosłym życiu⁽²⁾. Objawy nietolerancji u zwierząt są właściwie taki same jak u ludzi – biegunka, wzdęcia i ból brzucha, ale mogą występować również u zwierząt z innymi zaburzeniami, w tym nadwrażliwością na kazeinę czyli białko mleka⁽¹⁰⁾. Według badań⁽⁷⁾ ilość laktozy, która nie powinna powodować objawów klinicznych nietolerancji u dorosłych psów to 2g/kg m.c. i 1g/kg m.c. u kotów.

Zawartość laktozy w wybranych produktach mlecznych

Zawartość laktozy (g/100 g) wybranych produktów mlecznych(4):
mleko krowie	4,6 – 4,9
mleko kozie	4,4
mleko owcze	5,1
jogurt naturalny	4,6
kefir	4,1
ser żółty	0,1
ser biały chudy	3,1
ser biały półtłusty	3,2
ser biały tłusty	2,9
śmietanka 30% tłuszczu	3,1
śmietana 18% tłuszczu	3,6
śmietana 12% tłuszczu	3,9

Kazeina

Kazeina to białko stanowiące około 80% wszystkich białek mlecznych. Mleko krowie, kozie i owcze zawierają odpowiednio 2,6 %, 2,4 oraz 4,2 % kazeiny w 100 ml⁽⁹⁾.  Kazeina występuje we wszystkich rodzajach mleka⁽⁶⁾ i w przetworach mlecznych, a jej zawartość szczególnie wysoka jest w produktach wysokobiałkowych.

Białka mleka mogą powodować objawy alergii pokarmowej i nietolerancji, a podawanie produktów mlecznych uczulonemu na nie kotu lub psu może powodować szereg niezwykle dotkliwych objawów – w szczególności silny świąd prowadzący do drapania się i uszkodzeń skóry, a także do stanów zapalnych przewodu pokarmowego.

Z drugiej strony kazeina jest też źródłem aktywnych biologicznie peptydów, w tym alfa-kazozepiny. Badania wykazują, że substancja ta ma uspokajające działanie – podawanie zwierzętom domowym suplementów lub diety zawierającej ten peptyd może zmniejszać stany lękowe, takie jak strach przed obcymi osobami, strach ogólny czy fobia socjalna⁽³⁾.

Uważne obserwowanie zachowania i samopoczucia zwierzęcia, stanu jego sierści i skóry oraz konsystencji kału pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnych reakcji uczuleniowych – w przypadku ich wystąpienia niezbędne będzie całkowite wyeliminowanie nabiału z diety.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat kontrowersji i zagrożeń związanych z podawaniem nabiału zwierzętom domowym, koniecznie przeczytaj mój wcześniejszy artykuł, w którym opisuję to zagadnienie na przykładzie kotów i mleka: “Mleko dla kota? Czy koty mogą pić mleko?”!

Nabiał a dieta wegetariańska

Produkty mleczne mogą okazać się bardzo dobrym zamiennikiem mięsa, jeżeli zwierzę musi przyjmować dietę wegetariańską. Nabiał jest źródłem niezbędnych aminokwasów, jednak największym problemem może okazać się niska zawartość tauryny ⁽¹²⁾, która jest niezwykle istotna w diecie kotów. Przy stosowaniu nabiału w diecie kota należy uzupełnić dodatkowo braki tauryny, np. poprzez suplementacje.

Interesują Cię behawioralne aspekty żywienia psów? Wypełnij formularz poniżej i odbierz darmowy webinar! W roli ekspertów – Zosia Zaniewska-Wojtków i Piotr Wojtków.

Podsumowanie

Nabiał może stanowić cenny składnik diety domowej dla psa i kota, a także alternatywne źródło pełnowartościowego białka w przypadku niektórych chorób i dla zwierząt żywionych dietą wegetariańską. Chcąc uwzględnić nabiał w diecie domowej należy pamiętać o związanych z tym zagrożeniach wynikających przede wszystkim z obecności laktozy i kazeiny – składników, które mogą wywołać u zwierzęcia objawy alergii i nietolerancji pokarmowych.

Bibliografia:

1. Ceregrzyn, M., Lechowski, R., & Barszczewska, B. (2016). Podstawy żywienia psów i kotów. Wydawnictwo Edra Urban & Partner. Wrocław.
2. Hall, E. J. (1994). Gastrointestinal aspects of food allergy: a review. Journal of Small Animal Practice, 35(3), 145-152.
3. Kania, B. F., & Wrońska, D. (2014). Peptydy mleka skutecznymi lekami w tłumieniu lęku i stresu u ludzi i zwierząt towarzyszących. Życie Weterynaryjne, 89(11).
4. Kunachowicz, H., Nadolna, I., Przygoda, B., & Iwanow, K. (2005). Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL: Warszawa.
5. Kunachowicz, H., Nadolna, I., Przygoda, B., & Iwanow, K. (2001). Komputerowa baza danych „Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych”. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa.
6. Kurosad, A. (2014). Alergia pokarmowa – jak postępować?  Vet personel, 3.
7. Meyer, H. (1992). Lactose intake of carnivores. Wiener Tierarztliche Monatsschrift, 79(8), 236-241.
8. Muehlhoff, E., & Bennett, A. (2013). Milk and dairy products in human nutrition.
9. Park, Y.W., Juárez, M., Ramos, M., & Haenlein, G.F. (2007). Physico-chemical characteristics of goat and sheep milk. Small Ruminant Research, 68, 88-113.
10. Roudebush, P., Guilford, W. G., & Shanley, K. J. (2000). Adverse reactions to food. Small Animal Clinical Nutrition. Missouri: Mark Morris Institute, 431-453.
11. Sobczynska-Rak, A., Rozanska, D., Debiak, P., Polkowska, I., & Silmanowicz, P. (2012). Wodonercze jako powikłanie kamicy moczowej u psa. Życie Weterynaryjne, 87(05).
12. Spitze, A. R., Wong, D. L., Rogers, Q. R., & Fascetti, A. J. (2003). Taurine concentrations in animal feed ingredients; cooking influences taurine content. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 87(7‐8), 251-262.
13. Wielgosik, I. (2019). Towar jako przedmiot handlu. Wydawnictwo eMPi²
14. https://sjp.pwn.pl/slowniki/nabia%C5%82.html (dostęp: 19.09.2023)
15. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/dairy (dostęp: 19.09.2023)
16. https://uasure.pl/artykul/zawartosc-puryn-w-produktach (dostęp: 21.09.2023)